Çocuğun ve ergenin beyninin gelişimini ve beynin nerelerinde hangi işlevlerin nasıl gelişiminin gerçekleştiğini bilirseniz çocuğunuzu eğitmek için sayısız yöntem var. Bu yöntemler ezberleyeceğiniz yöntemler olmamalı, şimdi anlatacağım gelişim nörogelişimsel basamaklarını bilmenizle ilgili.
1- İlk yapmanız gereken doğumdan itibaren ve ileriki çocukluk yaşlarında göz teması, güler yüz ve güzel ses tonu kullanmak.
2- “Yapma, olmaz, yasak” gibi gelişim engelleyici kaygı ve inat oluşturacak sözcük ve tepki yaratacak diğer davranışlar yerine nedenini anlatmanız uygun.
3- Dokunarak, kucağa alarak, sırtını okşayarak da açıklayabilirsiniz. Beyin gelişiminin aşamaları bu şekilde başlar. Anne karnında bile beynin gelişmesinin ve doğumdan sonra da ilk 3-4 yaşına kadar çok hızlanmasının nedeniyle beynin arka, üst, alt, yan, iç taraflarının bilişsel gelişim için desteğe ihtiyacı var.
4- İlk aylarda göz göze gelmeyen dokunulmaktan çekinen, seslere yönelmeyen, sözlerinizi dinlemeyen veya hareketli çocuk ise; ‘’Anne karnında sorun oldu mu, doğumu nasıl oldu, doğunca kısa sürede kucağa alındı mı, kuvözde ne kadar süre kaldı, meme emmesi nasıldı, genetik sorun var mı?’’ gibi birçok konuyu sorgulayıp nörogelişimsel yöntemlerin değiştirilmesi veya yoğunlaştırılması gerekir.
5- Beynin bilgileri toparlayıcı (bilişsel gelişimi destekleyici) eylemleriniz için anne-baba ve kardeş, arkadaş iletişimini oyun aracılığıyla geliştirmek gerekiyor.
6- Çocuğun oyun sürecinde göz teması, dokunma, derin dokunma algısı, denge, kas gerginliği, el-bacak-parmak kullanmak gibi karmaşık hareketlerini izlemek gerek. Gelişim gecikmesi fark ediliyor ise nörogelişim eğitimi almış uzmanlardan destek alınmalı.
7- Kreş, anaokulunda dikkatli gözlem yapan eğitimciyle çalışılıyorsa çocuğun topluluktaki hareketleri, katılımı, şarkı veya hareket koordinasyonunu izlemek gerek. Diğer çocuklardan farklı ise nedeni araştırılmalı. Zira bu dönemde bilişsel gelişim hızlanıyor.
8- Anaokulunda okuma yazma eylemlerine (bilişsel-akademik aşama) geçiliyor ise çocuğunuzun zeka ve algı süreçlerini bilmeniz ve o bilgiler ile bilişsel süreçlerin desteklenmesi gerekir. Dikkatli ve gözlem yorumu gelişmiş uzmanın yapacağı testlerin bazıları 6 ay ile 6 yaş arası bile tanı koydurmaz ama önemli ipuçları verebilir.
9- Yukarıda yazdığım tüm gelişim basamaklarının desteklenmesi (hareket, duygusal, sosyal becerilerin vb.) gelişimlerini kesinlikle doğru zamanda doğru yöntemlerle uygulanması o çocuğun potansiyeliyle bilişsel gelişimini destekleyecektir.
10- Henüz tüm desteklere rağmen ilkokulun ilk yılında bilişsel gelişiminde sorun yeni fark ediliyorsa yukarıda saydığım gelişim desteklerinde eksiklikler veya tıbbi bazı sorunların ne olduğunun gecikmeden incelenmesi gerekir. Gelişim, eğer bilişsel yönden desteklenecek ise yöntem beyin gelişiminin bu basamaklarının bu bilgiler ışığında gerçekleştiğini bilmelisiniz. Bu basamakları gerçekleşmeden bilişsel gelişim olur mu? Tabii ki olur. Ama duygusal, sosyal yönden gelişmemiş, dokunulmaktan veya göz temasından kaçan, aşırı hareketli, uyumu zor çocukların mutlaka özel yöntemlerle desteklenmesi gerekir. Üstün zekalı veya üstün yetenekli çocuklar az sayıda çevremizde tabii ki var. Ama eksik gelişim ile… İleri yaşlarda uyum sorunlarıyla yaşarlar. Duygusal travmaya maruz kalmamaları, bilişsel zekalarının anlaşılması ve kullanmaları için eğitilmiş kişi veya kurumlara rastlamaları için ne kadar süre beklememiz gerekir?
Yazar: Nöroloji Uzmanı Dr. Bülent Madi
Yazar hakkında
1976 yılında İstanbul Üniversitesi Çapa Tıp Fakültesinden mezun olmuştur, 1980 yılında aynı üniversiteden Nöroloji Uzmanlığını almıştır. 1982 - 2002 yılları arasında kurucularından olduğu Türkiye Spastik Çocuklar Vakfı’nda nörolog olarak görev almış, 10,000’in üzerinde gelişimsel sorunu olan çocuğun tanılanması, eğitim ve rehabilitasyon programlanması ile ilgilenmiştir. 2009 - 2012 arası, Türkiye Spastik Çocuklar Vakfı Özel Metin Sabancı Merkezi’nde Araştırmalar ve Rehabilitasyon Direktörü olarak görev almıştır. 1989 – 2002 yılları arasında, Madi Amerikan Hastanesi’nde nörolog olarak çalışmıştır. Madi; Marmara, Kültür, Yeditepe, Maltepe ve Medipol Üniversitelerinde öğretim görevlisi olarak çeşitli fakülte ve bölümlerde ders vermiştir. Eğitim Fakültesinde Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik, Okul Öncesi Öğretmenliği, Zihinsel Engelliler Öğretmenliği, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği, Fen Bilgisi Öğretmenliği bölümlerinde, Sosyal Bilimler Fakültesinde Psikoloji bölümlerinde ve Diş Hekimliği Fakültesinde lisans dersleri vermiştir. Lisansüstü derslerini ise Eğitim ve Sosyal Bilimler Fakültelerinde Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik, Psikoloji ve Okul Öncesi Öğretmenliği bölümlerinde vermiştir. 1980 yılından bu yana, Madi muayenehanesinde çalışmalarını sürdürmeye ve huzurevlerinde konsültan hekim olarak görevini sürdürmektedir. Kurucusu olduğu Altis İletişim ve Genel Danışmanlık Merkezi’nde, bebeklikten yaşlılığa kadar birey ve diğer kurumlara nörogelişimsel destek çalışmalarının ve psikolojik danışmanlık hizmetlerinin koordinasyonunu yürütmektedir. Birçok firma, okul ve kongrelerde konuşma, seminer ve konferanslarını devam ettirmektedir. 2014 yılında üçüncüsü yayınlanan “Öğrenme Beyinde Nasıl Oluşur?” ve 2010 ve 2020 yılında 2. Basımı gerçekleşecek “Aşk ve Beyin” kitaplarının yazarıdır.